De kracht van woorden

HotDoc 4 december 2007

Een van de redenen waarom ik dol ben op schrijven is de vrijheid die het me geeft. Met schrijven kun je een wereld creëren die opgebouwd is met alleen woorden en zinnen. Een verzameling letters, woorden en zinnen bij elkaar die - met behulp van fantasie van de lezer- een bepaalde sfeer oproept of zelfs sterke emoties kan losmaken.

Het gedeelte van de hersenen die zorgt dat wij woorden en zinnen kunnen begrijpen kent geen regels of grenzen. Bij een goed verhaal, waar gebeurd of fictie, ziet onze geest het verhaal voor zich waardoor we begrijpen wat we lezen. En onze fantasie is - in tegenstelling tot onze logica - helemaal vrij van regels. Veel mensen vinden het daarom ook heerlijk om lekker weg te dromen bij een goed boek of zichzelf te verliezen in een romantische film. Het is ook alleen het gezond verstand dat ons het onderscheid vertelt tussen waarheid en fictie. Als wij alleen gezond verstand zouden hebben, zouden we het niet eens in ons hoofd halen om een roman te lezen.

Ons intellect probeert ons te beschermen door ons een realiteit te geven, maar tegelijk beperkt dit ons ook.
Neem nu eens de zin 'Wat als het mogelijk zou zijn'. Onze logica, het gezonde verstand, ons intellect of hoe het ook noemen wilt, kan niets met deze zin. De woordcombinatie 'Wat als' impliceert namelijk iets wat er niet is. Onze fantasie moet geactiveerd worden om een zin te kunnen begrijpen die begint met 'Wat als'. Neem bijvoorbeeld de zin 'Wat als ik niet bang zou zijn?'. Deze zin dwingt ons om in een bepaalde richting te denken - het dwingt ons voor te stellen om iets te doen ondanks gevoelens van angst. Gezond verstand kan niets met deze zin omdat het niet past binnen de regels van realiteit. 'Wat als' brengt ons naar een plek in onze geest waar het gezond verstand ons nooit kan brengen; een richting die nieuw is en vrij van regels. Een zin die begint met 'Wat als' kent geen grenzen - de woorden die na 'Wat als' komen, vallen binnen het domein van fantasie, vertrouwen en geloof.

Vele doelen die door mensen zijn bereikt zijn begonnen met een zin zoals 'Wat als het mogelijk zou zijn…'. Een gedachte die hiermee begint laat ons denken buiten de wegen die volgens ons intellect al vastliggen, het laat ons vrij om te denken buiten de gebaande paden. Denk eens aan de groep uitvinders die de gloeilamp, computer, auto en de vliegtuig hebben uitgevonden. In hun tijd waren deze mensen pioniers - ze dachten verder dan hun gezond verstand en lieten zich meevoeren door fantasie. Het is algemeen bekend dat Einstein's relativiteitstheorie ontstaan is door dagdromerij. Einstein begon te fantaseren over 'Wat als het mogelijk zou zijn om sneller dan het licht te reizen?' en dit bracht ons uiteindelijk zijn bekendste theorie. Zijn fantasie was het zaadje waarmee het allemaal begon en Einstein's intellect deed de rest. Deze mensen lieten zich niet van de wijs brengen door hun omgeving of hun eigen intellect over wat wel en wat niet mogelijk was.

Voor de meeste mensen is het denken aan iets dat begint met 'Wat als' te beangstigend. Want 'Wat als' zou kunnen betekenen dat we misschien een andere weg gaan inslaan, dat we misschien iets zullen loslaten en onze energie op verandering gaan richten. Een verandering waardoor we iets totaal nieuws aangaan en waarvan de uitkomst onbekend is. Het gezond verstand probeert ons te behoeden voor het maken van fouten en mislukkingen. Het probeert ons op het bekende pad te houden door ons te waarschuwen voor zinnen die beginnen met 'Wat als het mogelijk zou zijn'.

Het kan veiliger zijn om in cirkeltjes te blijven denken in plaats los te breken en vrijelijk te fantaseren over wat we nu echt willen. Ons intellect gedraagt zich tegenover onze fantasie als een dictator die zijn volk onderdrukt via angst. Het verstand zegt, 'Blijf doen wat je altijd doet, blijf denken wat je altijd denkt en ik zal je blijven je beschermen met alles wat in mijn macht ligt'. Je weet dat dit waar is en juist dat geeft ons het veilige gevoel. Zinnen die beginnen met 'Wat als het mogelijk zou zijn om…', zijn een doorn in het oog van dictators en gezond verstand. Het gezond verstand beschermt je wel, maar het zal jou nooit zo snel laten groeien zoals de woorden 'Wat als het mogelijk zou zijn' dat kunnen doen.

Een 'Wat als' zin is hypothetisch. Het zou het zaadje kunnen zijn die de verandering in beweging brengt, het zaadje dat ons laat zinspelen met het idee dat we veel meer uit het leven kunnen halen dan dat we nu doen. De meeste mensen hebben een gebrek aan vertrouwen om te fantaseren over wat zij nu echt willen. Vooral volwassenen hebben het zichzelf afgeleerd om niet vrijelijk te fantaseren over de mogelijkheden tot verandering. Ze maken zichzelf wijs dat het al te laat is en dat er teveel verplichten en risico's zijn. Hun leven ligt al vast en de toekomst is al uitgestippeld - tenminste, voor hun is dat de realiteit. Hun 'Wat als' momenten worden opgevuld met gedachten zoals 'Ik heb al genoeg gezien en meegemaakt in mijn leven, voor mij hoeft het allemaal niet meer'. Het is pas anarchistisch wanneer je op momenten dat jij je veilig en vertrouwd voelt, jezelf afvraagt: 'Wat als ik nog gelukkiger zou kunnen zijn?' Dit kan een levensveranderende zin zijn. Wees de anarchist in jouw eigen wereld en bestook je verstand met positieve zinnen die beginnen met 'Wat als'.

Fantaseren is voor kinderen? Er is onderzoek gedaan naar hoe de hersenen reageren op werkelijkheid en hoe de hersenen reageren op fantasie. Wat blijkt? De hersenen maken geen onderscheid tussen realiteit en fantasie. Wat jij fantaseert nemen de hersenen voor werkelijkheid aan, het is enkel jouw gezond verstand die het onderscheid maakt. Onze hersenen richt zich op datgene waar jij over fantaseert en graag wilt hebben – de hersenen krijgen input en gaan hiermee aan de slag .

Ons gezond verstand creëert grenzen in hoe we ons zelf zien, over wat we kunnen en wie we willen zijn. Alleen vrijelijk fantaseren kan ons losmaken van regels die het gezond verstand voor ons gecreëerd heeft.

Het begint met het zaadje, het begint met de woorden:
'Wat als het mogelijk zou zijn…'.